Ιστορικό πλαίσιο Πελοποννησιακού Πολέμου

         Ιστορικό πλαίσιο Πελοποννησιακού Πολέμου

Ο θεσμός της πόλης- κράτους:

Οι ελληνικές πόλεις κατά την αρχαιότητα ήταν χωρισμένες σε πόλεις κράτη. Ήταν, δηλαδή, οργανωμένες σε μικρά κρατίδια τα οποία είχαν το δικό τους πολίτευμα, όριζαν μόνα τους τους νόμους τους και είχαν ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Παρά όμως την μεταξύ τους ανεξαρτησία και αυτονομία, οι ελληνικές πόλεις κράτη είχαν συνείδηση της κοινής τους καταγωγής, γνώριζαν δηλαδή ότι ήταν όλοι Έλληνες. Η κοινή αυτή καταγωγή στηριζόταν στην κοινή θρησκεία (Δωδεκάθεο), την κοινή γλώσσα, το κοινό ιστορικό παρελθόν και τα κοινά ήθη και έθιμα. Παρά τις μεταξύ τους διαφορές λοιπόν οι ελληνικές πόλεις ενώνονταν για αντιμετωπίσουν από κοινού βάρβαρους* εχθρούς (Περσικοί πόλεμοι). Σημαντικότερες πόλεις κράτη ήταν η Σπάρτη, η Αθήνα, η Θήβα, η Κόρινθος κ.α.

*Βάρβαρος: Ήταν κάθε λαός που δεν είχε ελληνική καταγωγή ( « Πᾶς μή Ἕλλην βάρβαρος»).

Τα χρόνια πριν τον Πελοποννησιακό πόλεμο:

Μετά το τέλος των Περσικών πολέμων και την επιτυχή έκβασή τους για τους συνασπισμένους Έλληνες, οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας φοβούμενες πιθανά αντίποινα από τους Πέρσες ζήτησαν βοήθεια από την μέχρι τότε μοναδική δεσπόζουσα δύναμη στην Ελλάδα, τη Σπάρτη. Καθώς όμως η Σπάρτη ταλανίζονταν από διάφορα εσωτερικά προβλήματα ( ο Παυσανίας έχε κατηγορηθεί για ¨μηδισμό¨) και αδυνατούσε να δεχτεί μια τέτοια πρόταση, στράφηκαν σε μια νέα ανερχόμενη δύναμη, την Αθήνα. Η ανάδειξη της Αθήνας σε μεγάλη δύναμη οφείλεται στις σημαντικές υπηρεσίες που προσέφερε κατά τις πολεμικές αναμετρήσεις κατά των Περσών.

   Όπως ήταν φυσικό, η Αθήνα δέχτηκε να προσφέρει προστασία στις ελληνικές πόλεις εκμεταλλευόμενη την αδυναμία της Σπάρτης, για να ισχυροποιήσει ακόμα περισσότερο την θέση της. Έτσι λοιπόν δημιουργείται το 477 π. Χ. η Αττική - Δηλιακή συμμαχία. Η οργάνωση της συμμαχίας είχε ως βασική αρχή την αυτονομία και ελευθερία όλων των μελών της, των ξυμμάχων. Όλα τα μέλη της συμμαχίας ήταν ισότιμα, ενώ κέντρο της συμμαχίας ορίστηκε η Δήλος ( εξ ου και Δηλιακή) όπου γίνονταν όλες οι τακτικές συνεδριάσεις και φυλάσσονταν το συμμαχικό ταμείο. Επίσης κάθε πόλη ήταν ελεύθερη να αποχωρήσει από την συμμαχία όποια στιγμή το επιθυμούσε.

    Ωστόσο όταν το 443 εκλέχθηκε στρατηγός στην Αθήνα ο Περικλής η κατάσταση άλλαξε δραματικά. Το συμμαχικό ταμείο μεταφέρθηκε από τη Δήλο στην Αθήνα και έτσι τα χρήματα των συμμάχων προορίζονταν για την κάλυψη των αναγκών της. Η ελευθέρια των συμμάχων καταπατήθηκε από τους ίδιους τους εγγυητές της. Κάθε προσπάθεια αποχώρησης από την συμμαχία ισοδυναμούσε με αποστασία και η ένοπλη επέμβαση της Αθήνας ήταν άμεση. Γενικότερα, η αθηναϊκή συμμαχία είχε μετατραπεί σε ηγεμονία και οι σύμμαχοι σε υποτελείς.

    Η συνεχώς αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας δεν θα μπορούσε φυσικά να αφήσει αδιάφορη την Σπάρτη, παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις των δύο πόλεων είχαν ομαλοποιηθεί μετά την τριακονταετή ειρήνη του 445. Ως μοναδική λύση λοιπόν θεωρήθηκε η κήρυξη πολέμου κατά της Αθήνας με βασικό ιδεολογικό σύνθημα την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων από την αθηναϊκή ηγεμονία. Τελική αφορμή για την έναρξη του πολέμου στάθηκε η επέμβαση των Θηβαίων στις Πλαταιές. Άλλες αφορμές υπήρξαν: 1) η επέμβαση των Αθηναίων στην διένεξη Κορινθίων Κερκυραίων, 2) η αποστολή βοηθείας από την πλευρά των Κορινθίων στην Χαλκιδική υπέρ της Ποτίδαιας που αποστάτησε από την αθηναϊκή συμμαχία, 3) το Μεγαρικό Ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο απαγορευόταν στους Μεγαρείς να διαθέτουν τα προϊόντα τους στα λιμάνια της αθηναϊκής ηγεμονίας και 4) η κατάληψη της Αίγινας από τους Αθηναίους.

                                                                                                                                                 

    Τα σπουδαιότερα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν: 1) Η πολιτειακή διαφορά Αθήνας Σπάρτης αλλά και οι γενικότερες αντιθέσεις των δύο πόλεων σε διάφορους τομείς (τρόπος ζωής, κοινωνικός, πολιτιστικός ιδεολογικός τομέας), 2) η σύγκρουση οικονομικών συμφερόντων ανάμεσα στην Αθήνα και τις συμμαχικές πόλεις της Σπάρτης (η Αθήνα είχε αρχίσει να αναπτύσσει εμπορική δραστηριότητα στην περιοχή του Ιονίου και της  Κάτω Ιταλίας πλήττοντας έτσι τα οικονομικά συμφέροντα της Κορίνθου). Βασικότερη αιτία όλων, ωστόσο, υπήρξε η ανησυχία που προκαλούσε στην Σπάρτη η συνεχώς αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας.

Οι φάσεις του πολέμου:

Α) Δεκαετής ή Αρχιδάμειος (431-421):

i.            Οι Σπαρτιάτες με αρχηγό τον Αρχίδαμο καταλαμβάνουν και λεηλατούν την Αττική και για δέκα χρόνια πολιορκούν την Αθήνα.

ii.            Οι Αθηναίοι , βασιζόμενοι στην ισχυρή ναυτική τους δύναμη, λεηλατούν τα παράλια της Πελοποννήσου.

iii.            Ο πόλεμος λήγει προσωρινά με την ειρήνη του 421 και οι αντίπαλοι επανέρχονται στα εδάφη που κατείχαν πριν τον πόλεμο.

Β)  Σικελική εκστρατεία (415-413):

i.    Εκστρατεία Αθηναίων στην Σικελία με επικεφαλής τον Αλκιβιάδη. Μετά τις πρώτες   

      επιτυχίες οι Αθηναίοι τον ανακαλούν στην Αθήνα για να δικαστεί για την αποκοπή των  

      Ερμέων κεφαλών, ωστόσο αυτός δραπετεύει στη Σπάρτη με καταστροφικές συνέπειες για  

      τους Αθηναίους.

ii.   Το 413 οι Σπαρτιάτες με τον βασιλιά Άγι επικεφαλής ακολουθώντας τις συμβουλές του       Αλκιβιάδη καταλαμβάνουν τη Δεκέλεια, που αποτελούσε βασική πηγή ανεφοδιασμού της 

      Αθήνας από ξηράς.

Γ) Ο πόλεμος στο Ανατολικό Αιγαίο (413-405)

i.   Ο πόλεμος πλέον μεταφέρεται στο Ανατολικό Αιγαίο, καθώς οι Σπαρτιάτες μετά την   

   κατάληψη της Δεκέλειας επιδιώκουν να κόψουν και τους θαλάσσιους δρόμους

   ανεφοδιασμού.

ii. Το περσικό κράτος προσφέρει οικονομική ενίσχυση στους Σπαρτιάτες, γεγονός που θα έχει   

   καταστρεπτικές συνέπειες για τις ελληνικές πόλεις τα επόμενα χρόνια, καθώς έτσι δίνεται 

   η δυνατότητα στους Πέρσες να αναμιγνύονται στις ελληνικές υποθέσεις.

iii. Ναυμαχία στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ..): οι Σπαρτιάτες με επικεφαλής τον Λύσανδρο  

   καταστρέφουν ολοκληρωτικά τον Αθηναϊκό στόλο. Αρχίζει πλέον η αντίστροφη μέτρηση   

   για τους Αθηναίους.

Μετά την ήττα των αθηναίων στους Αιγός ποταμούς στο σχέδιο των Σπαρτιατών να αποκόψουν κάθε δρόμο ανεφοδιασμού για τους Αθηναίους στέφεται με απόλυτη επιτυχία. Μετά από πολιορκία η Αθήνα αναγκάστηκε να παραδοθεί αποδεχόμενη όλους τους όρους που της επέβαλλαν οι Σπαρτιάτες.