Απρόσωπη σύνταξη

Απρόσωπη σύνταξη

Στα αρχαία ελληνικά, όπως και στα νέα, υπάρχουν κάποια ρήματα και εκφράσεις που ονομάζονται απρόσωπα, γιατί δεν έχουν ως υποκείμενο ένα πρόσωπο αλλά μια δευτερεύουσα ονοματική πρόταση ή ένα απαρέμφατο. Επειδή, μάλιστα, τα ρήματα αυτά βρίσκονται σε γ’ ενικό πρόσωπο ονομάζονται και τριτοπρόσωπα.

Τα σημαντικότερα απρόσωπα ρήματα είναι:

ἀγγέλλεται	μέλλει (πρόκειται)
ἀρκεῖ (είναι αρκετό)	νομίζεται
δεῖ (πρέπει)	ὁμολογεῖται
δοκεῖ (φαίνεται καλό, αποφασίζεται)	πρέπει
ἔστι / ἔνεστι / πάρεστι (είναι δυνατόν)	προσήκει (αρμόζει, ταιριάζει)
ἐγχωρεῖ (επιτρέπεται)	συμβαίνει
ἐνδέχεται	συμφέρει
ἔξεστι (είναι δυνατόν, επιτρέπεται)	φαίνεται
λέγεται	χρὴ (πρέπει) κ.ά.

και απρόσωπες εκφράσεις:

   α) Με το ρήμα ἐστὶ και ένα αφηρημένο ουσιαστικό ή το ουδέτερο ενός επιθέτου ή μιας μετοχής:

ἀγαθόν ἐστι (είναι καλό)	θαυμαστόν ἐστι
ἄδηλόν ἐστι (δεν είναι φανερό)	καλόν ἐστι
ἀναγκαῖόν ἐστι	κίνδυνός ἐστι
ἀνάγκη ἐστὶ	λόγος ἐστὶ (λέγεται, υπάρχει φήμη)
ἄξιόν ἐστι (αξίζει)	νόμος ἐστὶ
δεινόν ἐστι (είναι φοβερό, παράλογο)	ῥᾴδιόν ἐστι (είναι εύκολο)
δέον ἐστὶ (πρέπει)	σαφές ἐστι
δέος ἐστὶ (υπάρχει φόβος)	φανερόν ἐστι
δῆλόν ἐστι (είναι φανερό)	φόβος ἐστὶ
δυνατόν ἐστι	χρήσιμόν ἐστι
δίκαιόν ἐστι	χαλεπόν ἐστι (είναι δύσκολο)
εἰκός ἐστι (είναι φυσικό)	χρεών ἐστι (είναι αναγκαίο/μοιραίο) κ.ά.

   β) Με το ρήμα ἔχει και ένα τροπικό επίρρημα:

ἀναγκαίως ἔχει (είναι αναγκαίο)	κακῶς ἔχει (είναι κακό)
ἀρκούντως ἔχει (αρκεί)	καλῶς ἔχει (είναι καλό, σωστό)
δεινῶς ἔχει (είναι φοβερό)	ὀρθῶς ἔχει (είναι σωστό, ορθό)
εὖ ἔχει (είναι καλό)	ῥᾳδίως ἔχει (είναι εύκολο) κ.ά.

Παρακάτω παρατίθεται ένα παράδειγμα στο οποίο βήμα βήμα θα δούμε την μεθοδολογία της απρόσωπης σύνταξης.

Ρ(απρ.)      Δ.Π.          Υ           Υποκ. απρμφ.: ὑμᾶς Προσήκει ὑμῖν ἐπαινέσαι τήν ἀρετήν τῶν προγόνων.

Βήμα 1^ο: Πρώτη μας δουλεία είναι να βρούμε το ρήμα της πρότασης, που στην προκειμένη είναι το απρόσωπο ρήμα προσήκει.

Βήμα 2^ο: Από τη στιγμή που το ρήμα μας είναι απρόσωπο, το υποκείμενό του είναι ή απαρέμφατο ή δευτερεύουσα ονοματική πρόταση. Άρα, εδώ το υποκείμενό μας είναι το απαρέμφατο ἐπαινέσαι.

Βήμα 3^ο: Μέσα στην απρόσωπη σύνταξη υπάρχει συνήθως μία δοτική, που ονομάζεται δοτική προσωπική και  φανερώνει το πρόσωπο για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση. Πολλές φορές η δοτική προσωπική φανερώνει το Υ του απαρεμφάτου, όταν αυτό δεν υπάρχει ήδη στην πρόταση. Στην περίπτωση αυτή για να βρω το υποκείμενο μετατρέπω την δοτική σε αιτιατική (πάντα το Υ  του απρμφ. στην απρόσωπη σύνταξη βρίσκεται στην αιτιατική γιατί έχω ετεροπροσωπία.).

 

Παρατηρήσεις:

1. Τα απρόσωπα ρήματα «δοκεῖ» και «φαίνεται» συντάσσονται με δοτική προσωπική:

π.χ. Ἔδοξε τοῖς Ἀθηναίοις τειχίζειν τὴν πόλιν.

Όταν όμως είναι προσωπικά, τότε συντάσσονται με δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου:

π.χ. Δοκεῖ δέ μοι ὁ κατήγορος ἂν ἐπιδεῖξαι …

2. Τα απρόσωπα ρήματα μέλει, μεταμέλει, παρεσκεύασται, ὁμολογεῖται, κ.λπ. συντάσσονται με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου.

3. Τα ρήματα «χρὴ» (πάντα) και «δεῖ» (συνήθως) δεν συντάσσονται με δοτική προσωπική, αλλά αντί για δοτική τίθεται συνήθως αιτιατική προσώπου ως υποκείμενο του απαρεμφάτου.

π.χ. Οὐ πόνου πολλοῦ με δεῖ
(= Δεν χρειάζεται να μπω σε μεγάλο κόπο)

4. Η δοτική προσώπου που συντάσσεται με απρόσωπα ρήματα, τα οποία προκύπτουν από ρήματα προσωπικά μεταβατικά που συντάσσονται με δοτική είναι αντικείμενο:

π.χ. Οὐ συμφέρει τοῖς τυράννοις
(= Δεν συμφέρει τους τυράννους)

5. Η δοτική προσωπική παραλείπεται συχνά:
α) όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα
β) όταν είναι γενική και αόριστη, οπότε εννοούμε ένα από τα: «τινί», «ἡμῖν», «τοῖς ἀνθρώποις»
γ) όταν είναι η ίδια με το υποκείμενο του απαρεμφάτου που εξαρτάται από το απρόσωπο ρήμα.