Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί

Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί

Ομοιόπτωτος ονομάζεται ένας προσδιορισμός όταν βρίσκεται στην ίδια πτώση με την λέξη που προσδιορίζει.

Ο επιθετικός διαφέρει από τον κατηγορηματικό προσδιορισμό στον αν η ιδιότητα είναι μόνιμη ή προσωρινή, ενώ η παράθεση από την επεξήγηση στο αν είναι γενική ή ειδική.

Γενικά:

α) Επιθετικός Προσδιορισμός:

        i.            Ο επιθετικός προσδιορισμός προσδίδει μια μόνιμη ιδιότητα.

      ii.            Συνήθως μπροστά από τον προσδιορισμό υπάρχει άρθρο.*

β) Κατηγορηματικός προδιορισμός:

        i.            Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός προσδίδει μια προσωρινή ιδότητα.

      ii.            Στην περίπτωση αυτή το άρθρο βρίσκεται μπροστά από το ουσιαστικό που προσδιορίζεται.

* Αν δεν υπάρχει καθόλου άρθρο ούτε πριν το επίθετο, ούτε πριν το ουσιαστικό ο προσδιορισμός είναι επιθετικός.

Παράδειγμα:

ν.ε.

 Το χαμογελαστό παιδί μπήκε στην τάξη.

Χαμογελαστό το παιδί μπήκε στην τάξη.

 Στο πρώτο παράδειγμα ο προσδιορισμός είναι επιθετικός. Κατ’ αρχάς, δίνεται μια μόνιμη ιδιότητα, καταλαβαίνουμε από την πρόταση πως το παιδί ήταν πάντα χαμογελαστό κι αυτό αποτελεί ένα χαρακτηριστικό του. Παρατηρούμε, επίσης, πως υπάρχει άρθρο πριν από το επίθετο.

Στο δεύτερο παράδειγμα ο προσδιορισμός είναι κατηγορηματικός. Δίνεται μια προσωρινή ιδιότητα, καθώς το παιδί ήταν  χαμογελαστό την στιγμή που έμπαινε στην τάξη. Επίσης, βλέπουμε πως το άρθρο είναι πριν το ουσιαστικό.

 γ) Παράθεση:

        i.            Προσδίδει στην λέξη που προσδιορίζει μια γενική ιδιότητα.

      ii.            Μεταφράζεται με αναφορική πρόταση.

δ) Επεξήγηση:

        i.            Προσδίδει στην λέξη που προσδιορίζει μια συγκεκριμένη ιδιότητα.

      ii.            Μεταφράζεται με το δηλαδή.

	Προσδιορισμός	Προσδιοριζόμενη λέξη
Παράθεση:	Γενικό	Ειδικό
Επεξήγηση:	Ειδικό	Γενικό

Παράδειγμα:

Ὁ Σόλων, ὁ νομοθέτης ,σώφρων ἐφαίνετο. (= Ο Σόλων, ο οποίος ήταν νομοθέτης…)

Εδώ ὁ νομοθέτης είναι παράθεση στο Σόλων. Πάντα το όνομα είναι το ειδικό. Νομοθέτες υπήρχαν κι άλλοι, ένας όμως ήταν ο Σόλων. Άρα, ο προσδιορισμός προσδίδει μια πιο γενική ιδιότητα.

Δύο κακά φθείρουσιν ἀνθρώποις, θάνατος και γήρας. ( = Δύο συμφορές φθείρουν τους ανθρώπους, δηλαδή ο θάνατος και τα γηρατειά)

Εδώ οι λέξεις θάνατος και γήρας είναι επεξηγήσεις στη λέξη κακά. Οι προσδιορισμοί εδώ συγκεκριμενοποιούν τις «συμφορές».

** Τα κύρια ονόματα και οι προσωπικές αντωνυμίες δέχονται παράθεση.

Πιο συγκεκριμένα:

Ως επιθετικός προσδιορισμός τίθεται:

α) Επιθετο
π.χ. οἱ ἀγαθοί ἂνδρες

β) Επιθετική μετοχή
π.χ. ὁ συμφέρων.

γ) Αντωνυμία ( ειδικά οι δεικτικές )
π.χ. οἱ ἡμέτεροι πρόγονοι.

δ) Αριθμητικό επίθετο
π.χ. Ἐνταῦθα ἒμειναν ἡμέρας τρεῖς.

ε) Άρθρο + γενική
π.χ. ἡ Ἑλλήνων ἀρετή.

στ) Άρθρο + επίρρημα
π.χ. οἱ νῦν ἂρχοντες.

η) Άρθρο + εμπρόθετος προσδιορισμός
π.χ. ὁ πρός τούς βαρβάρους ὓμνος.

θ) Κύρια γεωγραφικά ονόματα + άρθρο (όταν προσδιορίζουν τους γεωγραφικούς όρους και συμφωνούν κατά γένος, αριθμό και πτώση).
π.χ. ὁ Εὐφράτης ποταμός. 

ι) Προσηγορικά ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα, ηλικία, εθνικότητα, ιδιότητα και τάξη.
π.χ. γέρων ἀνήρ.

Προσοχή: Όταν το γεωγραφικό κύριο όνομα μπαίνει μετά από το γεωγραφικό όρο ή στην ίδια πτώση ή στη γενική, είναι παράθεση.
π.χ. ἡ πόλις οἱ Ταρσοί.
π.χ. τό ὂρος τῆς Ἰστώνης.

Ως κατηγορηματικός προσδιορισμός τίθεται :

α) Επίθετο
π.χ. Κατέλαβον τάς κώμας ἐρήμους.

β) Επιθετική μετοχή                                                                                                       

 π.χ. Ἐναυμάχησαν οἱ Ἀθηναῖοι διεσπαρμέναις ταῖς ναυσί. 

γ) Κατηγορηματική μετοχή                                                                                         

 π.χ. Ὁ κήρυξ ηὗρε τούς ἂνδρας διεφθαρμένους.

δ) Αντωνυμία
π.χ. Τοσαύτη ἡ πρώτη παρασκευή πρός τόν πόλεμον διέπλει.

Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί λαμβάνονται συνηθέστατα :

1) τα επίθετα:

πᾶς, ἃπας, σύμπας, ὃλος, μόνος, ἂκρος, μέσος, ἒσχατος

* Με άρθρο είναι επιθετικοί προσδιορισμοί και έχουν συνήθως άλλη σημασία :

ὁ ἂκρος = ο ακρινός, ο εξαίρετος

ὁ μέσος = ο μέτριος

ὁ ἒσχατος = ο τελευταίος.

2) οι αντωνυμίες :

αὐτός ( = ο ίδιος )
ἓκαστος ( = ο καθένας )
ἑκάτερος ( = ο καθένας από τους δύο )
ἓτερος ( = άλλος )
οὐδέτερος ( = κανείς από τους δύο )
μηδέτερος ( = κανείς από τους δύο )
ἀμφότεροι ( = και οι δύο ).